| TÂM ĐẠI BI
Thích Nữ Trí Hải dịch
Sự thực hành tâm thương xót là điều rất quan trọng và có lợi ích cho mọi người có tôn giáo hay không có tôn giáo. Dù chúng ta chưa có thể suy lường những lợi ích tối hậu tột cùng của việc thực hành tâm thương xót, ta cũng có thể thấy được nhiều lợi ích giai đoạn của ḷng xót thương. Người mà không có ḷng thương xót th́ không phải là kẻ có thiện tâm. Một ngày kia, trong lúc Milarepa - thiền giả vĩ đại của Tây tạng, đang tĩnh tọa trong một hang động, ông nghe huyên náo bên ngoài và trông thấy một bầy dă thú tiến về phía động. Milarepa nghĩ có lẽ một kẻ thù ông đang xua bầy thú đến. Khi ấy một con chó săn xuất hiện, ngồi ngoài hang cùng với những con dă thú. Những dă thú này đối với con chó săn đă trở thành bạn hữu. Chẳng bao lâu, người thợ săn đi đến. Ông ta ngạc nhiên thấy con chó ḿnh huấn luyện để săn dă thú bây giờ lại làm bạn với dă thú. T́nh bạn giữa con chó và bầy thú hoang đă phát sinh nhờ năng lực từ tâm của Milarepa. Nghĩ rằng Milarepa đă bỏ bùa cho con chó của ḿnh, người thợ săn giận dữ nói: "Ông đă làm ǵ con chó của tôi? B́nh thường gặp thú rừng là nó bắt ngay." Càng nghĩ càng tức, thợ săn bảo Milarepa: "Tôi muốn giết ông!!" Milarepa đáp: "Ông mang một thân người nhưng tâm ông là cái tâm thú vật. Đức Phật dạy thân người rất quư; thế nhưng thân người như của ông thật không quư chút nào. Tâm ông không khác ǵ tâm của một con thú." Vậy là theo Milarepa, những người không có ḷng thương xót dẫu mang thân người mà tâm không khác ǵ thú vật. V́ chúng ta đă được thân người nên điều quan trọng là thực hành tâm thương xót. Tâm đại bi (thương xót) sẽ được giải thích ở đây dưới bốn phần. Phần một là định nghĩa về tâm đại bi. Phần hai sẽ phác họa những lợi ích của việc thực hành tâm đại bi. Kế tiếp, những đối tượng của tâm đại bi sẽ được bàn đến.
ĐỊNH NGHĨA TÂM ĐẠI BI Tâm đại bi được định nghĩa là một tư tưởng tốt lành mong mỏi người khác thoát khỏi đau khổ. Tâm đại bi muốn làm vơi bớt những nỗi thống khổ và rắc rối của hữu t́nh. Khi một thành phần trong gia đ́nh như cha ta bị đau ốm, và ta phát sinh một ước muốn mănh liệt mong ông khỏi bệnh, th́ đấy là một điển h́nh về tâm đại bi. Hay khi một người bạn ta gặp rắc rối mà ta mong cho họ thoát khỏi rối ren, th́ đây cũng là tâm thương xót. Có thể một đôi khi, ḷng xót thương bị lẫn lộn với sự ái luyến ràng buộc. Khi phát sinh tâm thương xót thân quyến bạn bè, đôi lúc ḷng xót thương ấy bị lẫn lộn với thói ràng buộc. Mặc dù tâm xót thương dễ bị lẫn lộn với sự chấp trước ái luyến, song cũng thực quan trọng để thực hành và đào luyện tâm thương xót đối với bạn bè thân quyến chúng ta. Nếu trước hết ta không có ḷng xót thương đối với thân bằng quyến thuộc th́ làm sao ta có thể khai triển ḷng xót thương đối với các hữu t́nh khác? Bởi thế, phát triển ḷng thương xót, mong mỏi cho bạn bè thân quyến của ḿnh thoát khỏi khổ ách, chính là khởi điểm từ đấy ta tu tập tâm đại bi ḷng thương xót rộng lớn hơn. Nếu ta muốn phát triển một ước mong rất mănh liệt, mong cho tất cả hữu t́nh thoát khỏi đau khổ, th́ đây là tâm đại bi, ḷng xót thương lớn. Lúc đầu thực khó mà khai triển tâm đại bi rộng lớn này đối với tất cả hữu t́nh. Muốn đạt đến tâm bi mẫn rộng lớn này th́ trước tiên ta phải thực tập ḷng thương xót đối với một nhóm nhỏ chúng sinh, rồi từ từ trải rộng tâm ấy ra cho đến khi nó bao quát toàn bộ tất cả hữu t́nh. Thực dễ hiểu rằng tâm đại bi là tư tưởng mong cho hữu t́nh thoát khỏi những đau khổ. Nhưng hiểu về tâm đại bi trên b́nh diện tri thức chưa đủ, đồng thời ta phải cố gắng thực hành ḷng thương xót. Muốn thực hành tâm thương xót, chúng ta làm phát sinh sự bi mẫn ở trong tâm thức ta. Khi thiền quán về tâm bi chẳng hạn, ta không cần phải thực hiện một thân nghiệp nào, mà điều cốt yếu là khai triển ḷng thương xót trong tâm ta, xoay tâm ta về một hướng tốt lành tích cực.
NHỮNG LỢI LẠC CỦA TÂM ĐẠI BI Người ta bảo rằng có nhiều lợi lạc do sự thực hành tâm đại bi quư báu này mang lại. Nếu ta thực hành đại bi tâm, điều này sẽ giúp ta cảm nghiệm được phúc lạc và sự an b́nh, và cũng giúp đem lại sự an tâm cho những chúng sinh khác. Tâm đại bi làm tiêu tan những tư tưởng tiêu cực trong ta như giận dữ, ganh tị, vân vân, và giúp ta khắc phục được tâm bệnh. Sự thực hành tâm đại bi làm cho tâm ta rất an ổn và giúp tịnh hóa những hành vi tiêu cực hay ác nghiệp của chúng ta. Thiền quán về tâm đại bi và tâm bồ đề, thực hành hai thứ tâm ấy có năng lực lớn lao làm thanh tịnh ác nghiệp. Nhờ chuyên tâm thực hành tâm đại bi, ta sẽ được những người khác đối xử tử tế với ta. Nó cũng đưa đến một tái sinh làm người có thân tướng đẹp đẽ hoặc làm một vị trời. Kết quả của sự thực hành tâm đại bi là ta được người khác kính trọng thân mến. Ngoài ra c̣n có nhiều lợi lạc tạm thời như vậy do thực hành tâm đại bi. Những lợi ích tối hậu của việc thực hành tâm đại bi là, ta có thể nhanh chóng phát triển tâm bồ đề-tâm giác ngộ. Một người thực hành tâm đại bi cũng có thể nhanh chóng đạt đến những con đường tâm linh khác đưa đến giác ngộ. Lại nữa, khi người thực hành tâm đại bi đạt thành Phật quả, th́ vị ấy có thể làm lợi ích cho chúng sinh bằng nhiều cách. Sau khi đạt thành chánh giác, chư Phật làm lợi ích cho các loài hữu t́nh v́ các ngài có tâm đại bi rộng lớn. Nếu không có tâm đại bi người ta cũng có thể đạt đến Niết bàn như A la hán của truyền thống tiểu thừa. Một vị A la hán th́ không c̣n đau khổ, nhưng thiếu cái động lực đại bi rộng lớn để làm việc v́ lợi ích cho tất cả hữu t́nh. Trái lại chư Phật th́ có tâm đại bi đáng tôn quư và các ngài làm việc không dừng nghỉ để lợi ích cho chúng sinh. Nếu có tâm đại bi, người ta sẽ xem những người khác đáng quư hơn bản thân ḿnh. Bậc thầy vĩ đại của giáo lư đại thừa là Nguyệt xứng có nói tâm đại bi là rất quan trọng ở chặng đầu, chặng giữa và chặng cuối của sự thực hành Pháp Phật. Điều này trước hết có nghĩa nếu ta có tâm đại bi th́ ta có thể đi vào đạo lộ đại thừa. Thứ hai là, nhờ năng lực của tâm đại bi mà ta có thể kiện toàn tất cả những pháp môn khác thuộc truyền thống đại thừa giáo. Thứ ba, điều này có nghĩa rằng ta có thể làm việc v́ lợi ích các hữu t́nh sau khi đạt thành chánh giác. Trước đây chúng ta đă nhiều lần đề cập tâm đại bi là cội rễ của các đạo lộ đại thừa và cũng là cội gốc của bồ đề tâm. Bởi thế sự thực hành tâm đại bi đem lại nhiều lợi ích không thể tưởng tượng. Nếu ta phát triển một tâm đại bi rất xứng đáng, th́ đấy là một tâm quư báu mà nhiều chúng sinh khác không có được, dù cho một vị trời cao như trời Đại Phạm cũng không có được. Một người phát sinh được tâm đại bi là có được một cái tâm rất đặc biệt và có giá trị. Khi ta quán xét những lợi lạc tạm thời và tối hậu của tâm đại bi th́ ta sẽ phát khởi một ước muốn mănh liệt mong thực hành đại bi.
NHỮNG ĐỐI TƯỢNG CỦA ĐẠI BI Tất cả hữu t́nh là đối tượng của đại bi tâm. Không có một chúng sinh nào không là đối tượng của tâm đại bi, v́ tất cả mọi hữu t́nh đều cảm thọ đau khổ. Tất cả chúng sinh đều có những nỗi đau, những vấn đề rắc rối và những nỗi lo sợ; bởi thế tất cả chúng sinh đều là đối tượng của tâm đại bi. Ta cần phải trải rộng tâm xót thương đến tất cả hữu t́nh. Người ta bảo chư Phật và những bậc chứng ngộ không phải là đối tượng của tâm đại bi. Lư do v́ chư Phật không cảm thọ khổ đau hay rắc rối. Vậy, chúng ta không cần phải thiền quán về tâm đại bi đối với chư Phật; thay v́ thế chúng ta nên thiền quán về ḷng bi mẫn đối với tất cả hữu t́nh. Đôi khi một chúng sinh cũng có thể cảm thấy xót thương đối với một đức Phật. Nhưng đấy có phải thực là tâm đại bi hay không? Có một mẩu chuyện chứng minh điểm này. Xưa bên bờ sông Hằng có một bà lăo bị bệnh cùi ở trong t́nh trạng hết sức bi đát. Kỳ thực bà là một hóa thân của Kim cương thần nữ đang giả dạng bà già đáng thương. Khi gặp bà lăo, vị tỷ kheo Kusali hết sức bi cảm, hỏi bà muốn đi đâu. Bà nói: "Tôi muốn sang bờ bên kia sông Hằng. Đă nhiều ngày tôi ở đây chờ v́ không ai giúp đỡ. Tôi cần người cơng." Vị tỷ kheo phát sinh tâm thương xót mănh liệt và nói: "Bà hăy leo lên lưng tôi, tôi sẽ đưa bà sang sông." Với bà già trên lưng, vị tỷ kheo khởi sự vượt qua sông Hằng. Khi đến giữa ḍng sông, bà già hiện h́nh Kim cương thần nữ đưa tỷ kheo đến cơi tịnh của bà. Trong câu chuyện này, người khởi tâm đại bi là một phàm phu, c̣n đối tượng của tâm đại bi lại là một vị Phật. Nhưng khi phát sinh ḷng thương xót đối với bà già, vị tỷ kheo không nhận ra rằng đối tượng làm ông xót thương là một hóa thân của Kim cương thần nữ chứ không phải một hữu t́nh khốn khổ. Ông không cố ư xót thương một đức Phật. Nếu ta nhận ra được đối tượng kia là Phật mà khởi tâm thương xót, th́ đó là một sự xót thương lầm lạc. Nhưng v́ tỷ kheo trong truyện này không biết đối tượng làm ông khởi tâm đại bi chính là Phật chứ không phải một bà già, nên ḷng xót thương nơi ông không phải sai. Nhưng phần đông đối tượng làm ta thương xót đều là những hữu t́nh.
"Phật Giáo Truyền Thống Đại Thừa" Thích Nữ Trí Hải (dịch)
|